könül

is. şair.

1. Qəlb, ürək (mənəvi mənada). Könlümün sevgili məhbubu mənim; Vətənimdir, vətənimdir, vətənim. A. S.. <Ağarəsul> . . işi yubatmayıb həmin saat könlündəki məhəbbəti qıza söylədi. . . E. Sultanov. // məc. Obrazlı təşbehlərdə, tərkiblərdə işlənir. Könül aşnası. Könül mülkü. Dəli könül. – <Qərib:> Qıya baxıb, könül evin yıxansan; Tanımırsan solu-sağı, Ağcaqız! «Aşıq Qərib». Könül şəhri gündən-günə talandı; İmdi oldu bir xərabə çöllər, hey! M. V. V.. Aralıqdan könül quşun ürkütdük; Bir-birilə qonuşmadıq, ayrıldıq. M. P. V..

2. İstək, arzu, həvəs, meyil. Teatra getməyə könlüm yoxdur. Öz könlü ilə. – <Nigar:> . . Qonşu arvadların sözünə görə qızın könlü Yusifdədir. N. N..

◊ Könlü açılmaq – qəm-qüssəsi dağılmaq, şadlanmaq; ürəyi açılmaq. Nə könlüm açılar, nə üzüm gülər; Səkrəqibə məhrəm olandan bəri. Q. Z.. <Nazlı:> . . Azacıq gedib gəz də, könlün açılsın. H. C.. Camaatın könlü yaxşı açılsın; Razıyıq, – dedilər, – sazəndə çalsın! H. K. S.. Könlü bulanmaq – kefi pozulmaq, nəşəsi dağılmaq, qanı qaralmaq. Könlüm bulanır küçədə cövlanını görcək; Nitqim tutulur hərzəvü-hədyanını görcək. M. Ə. S.. Könlü çəkmək – ürəyi çəkmək, iyrənməyib istəmək. Könlü xoş olmaq – məmnun olmaq, xoşnud olmaq. Könlü istəmək – arzu etmək, xoşlamaq istəmək. Elə mənim də sizi könlüm istəyir. M. S. O.. Əmiraslan hər bir əmr və göstərişdən azad idi. Hər nə könlü istəsəydi, onu edərdi. S. S. A.. Könlü qalmaq (incimək) – xatiri sınmaq, incimək. Könlü olmaq – 1) istəmək, meyli olmaq, həvəsi olmaq. Gəz dolan, bağdan ara; Bülbülü bağdan ara; Bağbanın könlü olsa; Nə gəlib bağda nara? (Bayatı); 2) razı olmaq. Könlü olmamaq – istəməmək, ürəyi olmamaq. <Gülçöhrə:> Ay ata, vallah, ərə getməyə heç könlüm yoxdur. Necə eləyim? Ü. H.. <Hacı Murad:> Məhərrəm bəydə könlün yoxdur, bəs İmranda necə? S. S. A.. Könlü pozulmaq – bax könlü bulanmaq. Könlü tutulmaq – qəmgin olmaq, qüssələnmək, tutulmaq. Gördü nazik ayağın ol dilxun; Tutulub könlü oldu çox məhzun. S. Ə. Ş.. Könlü yaralı – fəlakət üz vermiş, ürəyində dərdi olan, kədərli. Könlündən çıxartmaq – unutmaq, unudub yada salmamaq. Könlündən keçmək – ürəyindən keçmək, ürəyində arzu etmək, istəmək. Onun könlündən çox şeylər keçir. Könlünə dəymək (toxunmaq) – xətrinə dəymək, ürəyinə toxunmaq, qəlbinə dəymək, incitmək, küsdürmək. Ey gözüm, nə dəyib köyrək könlünə; Ey şirin güftarım, nöşün ağladın? M. P. V.. Ey dilim, lal olasan, bilməyirəm kim, nə dedin; Aşina könlünə dəydin ki, olub biganə. S. Ə. Ş.. Ancaq mən Eldarın könlünə dəyməmək üçün daha tüfəngə əl atmadım. M. Rz.. Könlünə düşmək – (birdən) arzulamaq, istəmək, ürəyi istəmək. Axırda elçi quş əti yeməkdən yorulur. Könlünə mal əti düşür. M. N. lətif. Könlümə düşmüş idi bir neçə bütlər həvəsi; Bir zaman beyti-xuda dəhrdə bütxanə idi. S. Ə. Ş.. <Kişi:> Əgər sənin və həkimin könlünə ət düşübsə, mən sizə qoyun verrəm. M. D.. Könlünə görə – öz arzusu ilə, öz xoşu ilə. Könlünə yatmaq – ürəyinə yatmaq, xoşuna gəlmək, qəlbinə yatmaq, bəyənmək. Könlünü açmaq – 1) sevindirmək, şadlandırmaq, ürəyini açmaq. Hər gün açır könlümü zövqi-visalın yengidən; Gərçi güllər açmağa hər ildə bir novruz olur. Füzuli; 2) birisinə inanaraq ürəyindəkiləri açıb söyləmək, sirlərini açıb demək. Könlünü almaq – xoş (şirin) sözlə dilə tutub razı, yaxud təskin etmək, acığını unutdurmaq; qəlbini ələ almaq. Vaqif deyir, yalvar yara, könlün al; Bir busə diləyib, boynuna qol sal. . M. P. V.. <Mələk Şeydaya:> Mən səni sıxmaq üçün deyil, yalnız könlünü almaq, acılarını unutdurmaq üçün gəldim. H. C.. <Səfər bəy:> . . Xərc çəkmişəm ki, birtəhər Molla Abuşun ağzını yumum, məhkəmə rəisinin könlünü alım. . B. T.. Könlünü ələ almaq (ovlamaq) – ürəyini ələ gətirmək, razı etmək, məhəbbətini qazanmaq, qəlbini ovlamaq. Bir ayaq ilə mənim könlümü aldın ələ sən; Görüm, ey saqiyi-gülçöhrə əlin var olsun! S. Ə. Ş.. Ancaq onu da de görüm, onun könlünü ələ gətirmək mümkündürmü? E. Sultanov. Könlünü xoş eləmək – birinin arzusunu yerinə yetirərək sevindirmək. Könlünü qırmaq (incitmək) – bax könlünə dəymək. <Turxan bəy Çingiz bəyə:> Yazıq deyilmi! . . Neçin könlünü qırdın? H. C.. Könlünü parçalamaq – bax könlünü qırmaq. İncə bir riqqət Rübabənin könlünü parçaladı. M. C.. Könlünü sındırmaq – bax könlünü qırmaq. Əsli qızların könlünü sındırmaq istəmirdi. «Əsli və Kərəm». <Xala:> Yaxşı deyil, ay bala, uşaqlıq eləmə, get, könlünü sındırma! Ə. M.. Könül açıqlığı – şadlıq, fərəh, sevinc. <Cəmil bəy:> Doğrusu, könül açıqlığı olmayınca insandakı nəşə də alt-üst olur. H. C.. Könül bağlamaq – bax könül vermək. Könül bulandıran – ürək-bulandırıcı, xoşa gəlməyən, arzu edilməyən. Könül bulandıran qəmgin bir axşam; Səlim bəy tutmamış evində aram. M. R.. Könül bulandırmaq – kədərləndirmək, qüssələndirmək, qanını qaraltmaq. Könül qırmaq (yıxmaq, sındırmaq) – ürək sındırmaq, özündən küsdürmək, özündən incitmək, incik salmaq. Sən də, gözüm, Allaha baxıb, zülmü az eylə; Peyvəstə könül yıxsan əgər, bir də saz eylə. M. P. V.. Könül oxşamaq – 1) əzizləmək, xoş sözlər söyləmək; 2) xoşa gəlmək, ruhu oxşamaq, ürəyə yatmaq. İlıq, könül oxşayan meh əsirdi. Ə. Vəl.. Könül oxşayar yaşıl kölgəniz. M. S.. Könül vermək (bağlamaq) – 1) aşiq olmaq, ürəkdən sevmək. Könül verdin hər bivəfa yadlara; Hayıf oldu, ömür getdi badlara. M. V. V.. Dostun vəfasını gördüm; Sevdim, seçdim, könül verdim. . A. Ə.. Səni vəfalı bilib eşqinə könül verdim; Pəriliqalara olmazmış etibar, ey dost! S. Ə. Şirvani; 2) razılıq vermək, razılaşmaq, razı olmaq. Mən bu işə könül vermədim. İki könül bir olmaq – sevişmək, bir-birini sevmək. İki könül bir olsa, tez tapar dalda yeri. (Ata. sözü). Könül yoldaşı – yaxın dost, səmimi dost, həmdəm, sirdaş, qəlb yoldaşı.